30 października 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, (Dz.U. z 2022 r., poz. 1812).

W akcie tym zawarto szereg kluczowych definicji, w tym definicję samej ekonomii społecznej, przez którą należy rozumieć działalność podmiotów ekonomii społecznej na rzecz społeczności lokalnej w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej, tworzenia miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz świadczenia usług społecznych, realizowaną w formie działalności gospodarczej, działalności pożytku publicznego i innej działalności o charakterze odpłatnym.

Obok definicji ekonomii społecznej pojawia się w ustawie pojęcie podmiotu ekonomii społecznej (PES). Pojęcie to oznacza szeroki zbiór podmiotów podejmujących działania w zakresie określonym w definicji ekonomii społecznej, w skład którego wchodzą:

• podmioty spółdzielcze tj. spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy, spółdzielnie inwalidów i spółdzielnie niewidomych oraz spółdzielnie produkcji rolnej,
• jednostki reintegracyjne tj. centra i kluby integracji społecznej oraz działające na rzecz osób niepełnosprawnych warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej,
• organizacje pozarządowe oraz spółki non profit, podmioty kościelne, stowarzyszenia JST oraz koła gospodyń wiejskich.

Ustawa zdefiniowała także katalog osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, do których zalicza się:

• osoby bezrobotne,
• poszukujących pracy,
• osoby niepełnosprawne,
• osoby spełniające kryteria dochodowe z pomocy społecznej,
• osoby uprawnione do specjalnego zasiłku opiekuńczego,
• osoby pozbawione wolności, opuszczające zakłady karne oraz zakłady poprawcze,
• absolwentów centrów i klubów integracji społecznej,
• osoby usamodzielniane,
• osoby z zaburzeniami psychicznymi,
• osoby po 60 roku życia,
• uchodźców.

Wprowadzenie definicji ustawowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym ma ścisły związek z określonym w ustawie statusem przedsiębiorstwa społecznego (PS). Przedsiębiorstwo społeczne nie jest nową formą prawną, a jedynie statusem. O status PS może ubiegać się podmiot ekonomii społecznej, który spełni warunki określone w ustawie. Przyznanie statusu oraz nadzór nad działalnością PS należy do kompetencji wojewody (wymaga wydania decyzji administracyjnej).
Podmioty, które na potrzeby realizacji projektów współfinansowanych z EFS oznaczono jako przedsiębiorstwa społeczne nie nabywają automatycznie statusu PS w rozumieniu ustawy. Z formalnego punktu widzenia uzyskanie statusu na gruncie projektów współfinansowanych z EFS nie ma wpływu na postępowanie prowadzone przez wojewodę. W praktyce warunki uzyskania statusu określone w ustawie o ekonomii społecznej zostały sformułowane w taki sposób, aby podmioty, które uzyskały taki status na gruncie projektowym, nie miały problemu z ich spełnieniem.

Aby uzyskać status PS podmiot ekonomii społecznej musi prowadzić jedną z trzech dopuszczonych form działalności tj. odpłatną działalność pożytku publicznego, działalność gospodarczą lub inną działalność o charakterze odpłatnym tj. działalność oświatową, działalność kulturalną lub działalność zarobkową kół gospodyń wiejskich. Kolejnym ważnym warunkiem jest konieczność zatrudnienia w tym podmiocie co najmniej 3 osób na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę, z czego każda z tych osób musi być zatrudniona w wymiarze co najmniej ½ pełnego wymiaru czasu pracy. Zgodnie z intencją ustawodawcy działalność PS służy rozwojowi lokalnemu i ma na celu: reintegrację społeczną i zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub realizację usług społecznych. PS, które prowadzić będzie działalność reintegracyjną zobowiązane jest zatrudniać co najmniej 30% osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Podstawową funkcją przedsiębiorstw reintegracyjnych jest tworzenie miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Poza rynkiem pracy znajduje się wiele osób, które mogłyby powrócić do aktywności zawodowej, przy odpowiednim dopasowaniu zatrudnienia do ich potrzeb. Ustawa o ekonomii społecznej odpowiada na te potrzeby poprzez wprowadzone instrumenty wsparcia, które wspierać będą tworzenie w przedsiębiorstwach społecznych miejsc pracy dla tych osób, a także ich dalsze utrzymanie, które obejmują:

• finansowanie części kosztów wynagrodzenia odpowiadającej składkom na ubezpieczenia społeczne w pełnej wysokości przez okres pierwszych 24 miesięcy zatrudnienia i w połowie wysokości przez okres kolejnych 12 miesięcy zatrudnienia,
• przyznanie jednorazowych środków na utworzenie stanowiska pracy,
• przyznanie środków na finansowanie kosztów wynagrodzenia lub kosztów płacy.